مراسم دهمین نکوداشت استاد جلیل ضیاءپور در نگارخانه برگ

دهمین نکوداشت استاد جلیل ضیاءپور، نگارخانه برگ، 19 آبان ماه 1388

مراسم دهمین سال خاموشی جلیل ضیاءپور، به همت و تلاش بی‌وقفه‌ی جناب آقای حسن حامدی (مدیر مسئول دو هفته نامه‌ی هنرهای تجسمی تندیس) با عنوان «نکوداشت استاد جلیل ضیاءپور» در نگارخانه برگ، مورخ 19 آبان ماه 1388 ساعت 15 تا 18 برگزار شد.

در این مراسم که هشتمین نشست پژوهشی هنر از سلسله نشست‌های برگزار شده توسط حسن حامدی و نگارخانه برگ محسوب می‌شد، پرویز کلانتری (نقاش، نویسنده)، توکا ملکی (پژوهشگر، نویسنده) و عباس مشهدی‌زاده (طراح معمار، مجسمه‌ساز) درباره‌ی ضیاء‌پور سخن گفتند.

به گزارش خبرنگار هنرهاي تجسمي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، پرویز کلانتری هنرمند نقاش 18 آبان ماه در نشست تخصصي هم‌انديشي هنر در «گالري برگ» درباره‌ي جليل ضياء‌پور پدر نقاشي نوين ايران سخن مي‌گفت، ادامه داد: ضياء‌پور پرچم‌دار نقاشي مدرن در ايران محسوب مي‌شود. نقاشي معاصر ايران به ‌نوعي از دوره‌ي كمال‌الملك آغاز مي‌شود كه تحت تأثير هنر رنسانس از اروپا به ايران كه هيچ آشنايي با چنين نقاشي نداشت آمده است و از اين جهت نوعي تحول در عرصه‌ي مدرن محسوب مي‌شد.

كلانتري تصريح كرد: هنر مدرن به عنوان هنر قرن بيستم بعد از جنگ جهاني دوم از طريق جليل ضياء‌پور كه از پاريس به ايران آمده بود، راه‌اندازي شد. او با تشكيل انجمن «خروس جنگي» آنقدر بر هنرجويان آن زمان تأثير گذاشته بود كه همه‌ي ما فكر مي‌كرديم، بايد با هر آنچه شكل ابتذال دارد، بجنگيم.

اين هنرمند نقاش با عجين ‌خواندن فضاي انجمن خروس‌ جنگي در آن زمان مطرح كرد: اين گروه وقتي نمايشگاه مي‌گذاشتند، كار به جنگ و دعوا مي‌كشيد و به نوعي سنت‌گراها تحمل حرف‌هاي ضياء‌پور را در زمينه‌ي هنر مدرن نداشتند. در حالي كه ضياء‌پور با مطرح كردن اسم پيكاسو و مكتب كوبيسم در ايران شناخته شده و سروصدا به ‌پا كرده بود.

او خاطرنشان كرد: تجدد‌ ‌ستيزي در ايران پيشينه‌اي هزار ساله دارد، اما اتفاق عجيب در اين بود كه فردي هم‌چون ضياء‌پور كه پدر هنر مدرن در ايران محسوب مي‌شود بعد از مدتي دچار تغييراتي مي‌شود.

ايران در آن سال‌ها در حال پوست‌اندازي بود و به نوعي از دوره‌ي فئوداليسم به سرمايه‌داري ملي تغيير شكل مي‌داد و دفتر‌هاي نمايندگي كالاهاي مختلف در ايران راه افتاده بود. به موازات آن با ورود كالاهاي فرهنگي غرب و تجدد نماينده‌هايي همچون كوبيسم و غيره در كشور توسط هنرمندان ايجاد شده بود.

او با اشاره به فعاليت‌هاي جليل ضياء‌پور در اين مقطع زماني يادآور شد: ضياء‌پور كاري كرد تا با اين سنت‌ستيزي راه را براي نسل‌هاي بعدي باز كند. اما او به زودي دچار تغيير و تحول عجيبي شد و همچون تمام هنرمندان بزرگ تاريخ در برابر پرسش‌هاي جدي قرار گرفت.

كلانتري با تفسير اين پرسش‌ها عنوان كرد: ضياء‌پور در برابر پرسش من كه هستم و چه مي‌كنم؟ سفرهاي متعددي را در تمام نقاط كشور آغاز كرد و در اين بيابان‌گردي‌ها متوجه مسائل بسياري شد. زيرا رفته بود تا ببيند كه هست و كجا ايستاده است. او در اين سفرها زندگي چادرنشين‌ها را در نقاشي‌هايش تصوير كرد و بعدها نمونه‌ي اين آثار را من در موزه‌ي مردم‌شناسي كه به كوشش هانيبال در خيابان ارامنه شكل گرفته بود، ديدم.

اين هنرمند نقاش در بخش ديگري از اين جلسه با اشاره به سفر ضياء‌پور به شهر كرمان يادآور شد: در آن زمان ضياء‌پور به حمام ابراهيم‌خان مي‌رود و با دقت فرسك‌هاي دوره‌ي قاجاري را با تصويري از جنگ رستم و ديو سپيد تصوير مي‌كند. در حالي كه او كسي است كه سال‌ها با سنت‌گراها جنگيده است، اما در برابر سؤالي كه ذهنش را مشغول كرده دست به تحقيق مي‌زند و همين سؤال است كه نتيجه‌اش آجر‌كشي‌ها و ساختارهاي نقاشي‌هايش مي‌شود.

او متذكر شد: ضياء‌پور در بخش ديگري از سفرهايش متوجه تاريخ و اساطير ايران زمين مي‌شود و در راستاي همين سفرها با همكاري اداره‌ي فرهنگ و هنر وقت نمايشگاه‌هاي استاني را بدون هيچ كم ‌و كاستي برپا مي‌كند و بعد از آن همكاري خود را در «بنياد شاهنامه» و در كنار «بهروز گلزاري» آغاز مي‌كند.

او گفت: توجه به اساطير ايراني ضياء‌پور را متوجه شاهنامه مي‌كند، اما متأسفانه كار اين بنياد دوام پيدا نكرد و چه بسا اگر فعاليت او ادامه داشت، امروز كارهاي بي‌نظيري از شاهنامه مي‌ديديم.

كلانتري عنوان كرد: ضياء‌پور در ادامه‌ي تحقيقات خود به تاريخ ايران و فعاليت‌هاي پژوهشي مي‌رسد و همين زمان كتاب سرنوشت‌ساز «لباس ايران» را منتشر مي‌كند. او با دقت و موشكافي خياطي اين لباس‌ها را بررسي كرده و تمام جزئيات اين حوزه را در كتابي مدون مي‌كند، از اينرو به اعتقاد بنده جليل ضياء‌پور به معناي واقعي كلمه يك روشنفكر و يك هنرمند انقلابي محسوب مي‌شود.

اين نقاش در پايان سخنان خود گفت: روشنفكر كسي است كه با طرح پرسش زندگي مي‌كند، همانطور كه ضياء‌پور در سراسر زندگي‌اش به دنبال يافتن پاسخ‌هايي براي سؤالهاي متعدد بود و از اين جهت نقاش انقلابي محسوب مي‌شود كه توانست شيوه‌هاي قديمي را دور بريزد و شيوه‌اي نوين خلق كند.

به گزارش ايسنا، در بخش ديگري از اين نشست توكا ملكي به شرح ويژگي‌هاي تأثير‌گذاري جليل ضياء‌پور در زمان فعاليت‌اش پرداخت.

او بيان كرد: جليل ضياء‌پور در زمان خود حرف و سخني تازه دارد و به دنبال دعوا و جدال نيست، بلكه همچون ساير خروس‌جنگي‌ها با عقب‌گرايي مبارزه مي‌كند و در عصر خود به عنوان خروسجنگي نقاشي فعال است.

ملكي ادامه داد: ضياء‌پور از پيشكسوتان نقاشي نوگراست كه با شهامت و جسارت و پايمردي و مبارزه‌ي جانانه با كهنه‌پرستي و واپس‌گرايي مبارزه مي‌كند و در سال 1328 خود را به عنوان آغازگر نقاشي نوگرا معرفي و انجمن خروس جنگي را كه مجموعه‌اي پيشرو درعرصه‌ي هنري بود، تأسيس مي‌كند.

اين مترجم در بخش ديگري از صحبت‌هايش مطرح كرد: در آن زمان تمام جدال‌هاي نو و كهنه به حساب نيما و جليل ضياء‌پور نوشته شد، ولي آيا آنها به معناي واقعي كلمه «خروس جنگي» محسوب مي‌شدند؟ پاسخ اين سؤال منفي است، زيرا هر دو محافظه‌كارتر از آن بودند كه خروس‌جنگي واقعي محسوب شوند و البته اين توضيح به معناي منفي نيست، زيرا آنها ادامه‌ي راستين و تكامل‌يافته‌ي صورت كهن بودند و صد مانع را در مسير خود شكستند تا راهي تازه را به همرهان خود نشان دهند.

اين پژوهشگر هنر تصريح كرد: ضياء‌پور با احتياط فرم بصري را دگرگون مي‌كند، اما او در شرايطي كار مي‌كند كه پيروانش پيكاسو‌تر از پيكاسو هستند و لازمه‌ي حركتشان گام ‌به ‌گام رفتن محسوب مي‌شود. زيرا جامعه در آن زمان و در بستر سنت تاب جنگ و جدل را ندارد.

توكا ملكي در بخش پاياني سخنانش مطرح كرد: ضياء‌پور از سال 1323 تا زمان مرگش حدود 30 اثر خلق كرده، اما در اين ميان آثار دهه‌ي 70 او نوگراتر از ساير آثارش محسوب مي‌شود.

در خاتمه‌ عباس مشهدی‌زاده، هم در سخنانی بسیار کوتاه ضمن توضیحاتی در خصوص ضیاءپور اعلام کرد: من بايد نكته‌ای را متذكر شوم و مسئوليت آنچه را كه گفته‌ام به عهده مي‌گيرم. جاهايي گفته شده كه برپادارنده‌ی هنرستان هنرهاي زيباي تهران كسي غير از ضياءپور بوده است اما من اينجا اعلام مي‌كنم كه جليل ضياءپور تنها برپادارنده‌ی هنرستان هنرهاي زيباي تهران در سال 1332 بوده است كه در محله‌ی پل چوبي تهران تأسيس شد.

در پایان این مراسم که در حیاط عمارت عین‌الدوله برگزار شد، فیلمی به مدت 20 دقیقه‌ از ضیاءپور نمایش داده شد و پس آن مدعوین از نمایشگاه عکس و وسائل شخصی ضیاءپور که متعلق به آرشیو خانواده‌ی ایشان بود بازدید کردند.

متون سخنرانی و مقاله‌ی پرویز کلانتری و توکا ملکی را می‌توانید در بخش «یادمان» در سایت مطالعه فرمایید.

منبع: خبرگزاری ایسنا