عادل جهان آرای، به مناسبت هشتاد و نهمین سالروز تولد جلیل ضیاءپور در وبلاگ خود مقاله ای تحت عنوان «یادکردی از زنده یاد جلیل ضیاءپور- نقاش نوگرای گیلانی» نوشته است که در ادامه می خوانیم.
یادکردی از زنده یاد جلیل ضیاءپور- نقاش نوگرای گیلانی
استان گیلان، یكی از معادن غنی فرهنگ ایران است. بسیاری از فرهیختگان معاصر كشور ما، در این آب و خاك رشد و نمو یافتند، بالیدند و به غنای فرهنگی ایران زمین افزودند. ایجاد مدارس موسیقی و تئاتر در استان گیلان، آن هم نزدیك به 90 سال پیش، نشان می‌دهد كه مردم این خطه چه میزان به هنر و ژانر‌های متفاوت آن علاقه دارند. این نسبت نه در حوزه موسیقی و تئاتر كه در حوزه شعر و داستان هم قابل توجه است و در حوزه نقاشی هم با وجود بزرگانی چون ضیاپور این علاقه‌مندی بیشتر معنا می‌یابد.
حال كه در آستانه هشتادونهمین سالگرد تولد زنده‌یاد ضیاپور قرار داریم و قرار است روز شنبه ساعت19 در سالن آمفی‌تئاتر مجتمع فرهنگی شهید چمران انزلی، مراسمی به این مناسبت برگزار شود، به‌طور مختصر نگاهی گذرا به كارها و زندگی‌زنده‌یاد ضیاپور داریم.
اغراق نیست اگر بگوییم اصطلاح نقد هنری را اولین بار به صورت علمی، زنده‌یاد استاد جلیل ضیاپور وارد ادبیات هنر ایران كرده است. به اذعان بسیاری از اهالی هنر، بالاخص هنر نقاشی، زنده‌یاد ضیاپور هم پدر نقد هنری در ایران محسوب می‌شوند و هم او بود كه نقاشی مدرن را با نگاه به فرهنگ اصیل ایرانی در ایران شناساند.
ضیاپور، نسلی را تربیت كرد كه امروز هر كدام از آنها، خود از پیشروان و فعالان جنبش هنر معاصر ایران هستند و روندی را در ایران رقم زده‌اند كه اگر نبود همت زنده‌یاد ضیاپور و شاگردان ایشان، چه بسا نقاشی مدرن موجود با جامه‌ای وارونه بر سر نقاشی كشور كشیده می‌شد و آنگاه خوراك علاقه‌مندان به نقاشی و هنر، چیزی بود كه نه نشانی از فرهنگ ایران در آن دیده می‌شد- همانگونه كه متأسفانه در برخی از هنرها با ادعای مدرنیسم و پست‌مدرنیسم كم‌وبیش به چشم می‌خورد- و نه مدرنیتی از آن مستفاد می‌شد.
نگاهی به نقاشی‌های استاد ضیاپور نشان می‌دهد كه هنر نقاشی وقتی كه آگاهانه و در عین حال به‌صورت علمی و با دانش در خدمت نقاش باشد، می‌تواند ضمن حفظ فرهنگ و نشان دادن زیبایی‌ها و قابلیت‌های آن، رنگی از روزگار و نشانی از تجدد و نو بودن را به همراه خود داشته باشد.
در تابلوی «زینب خاتون» همین‌كه نقاش یكی از موضوع‌ها و المان‌های هنری ملی را دستمایه كار خود قرار می‌دهد و با توجه به یكی از شعرهای عامیانه ایران (جُم جُمك برگ خزون) تصویری را جان می‌دهد كه سالها مردم این دیار با خواندن شعرش، شادی می‌كردند، در حقیقت نشان‌دهنده هوش و آگاهی هنرمند از هنر بومی و پیوند آن با دنیای جدید است.
اما زنده‌یاد ضیاپور در پیكره «زن كرد قوچانی» نگاهی مردم‌شناسانه به هنر نقاشی دارد و علاقه و عشق خود به مردم كشور ما را در قالب و نگاهی تازه به تصویر می‌كشد؛ در حقیقت به بازنمایی فرهنگ اصیل ایرانی می‌پردازد و آن را لباسی تازه و نو می‌پوشاند. شاید همین دقت و نگاه جدید او بود كه دیدگاه‌هایش را با عنوان «لغو نظریه‌های مكاتب گذشته و معاصر» به رشته تحریر در آورد تا راه تازه‌ای پیش پای نقاشی ایران بگشاید. برخی معتقدند كه كارهایی كه زنده‌یاد ضیاپور انجام داده‌اند، در حدواندازه كار نیما در حوزه شعر است.
زنده‌یاد جلیل ضیاپور پنجم اردیبهشت 1299در انزلی متولد شد و تا مقطع دیپلم در این شهر تحصیل كرد و سپس به دانشكده هنرهای زیبای تهران رفت و بعد از پایان تحصیلات، مطالعات خود را در بوزار فرانسه در كنار بزرگانی چون «آندره لوت» ادامه داد. او در فرانسه علاوه بر رشته «نقاشی و مجسمه‌سازی» در رشته‌های دیگری چون تاریخ هنر، سبك‌شناسی، تاریخ تمدن، جامعه‌شناسی، نقش‌شناسی و پوشاك تحصیل كرد. او پس از پایان تحصیل به ایران آمد و انجمن نوگرای «خروس جنگی» را بنیان گذاشت. او می‌گوید:«پس از آمدنم به ایران متوجه شدم که هنر ما از دنیا خیلی دور است و تصویرسازی و نقاشی ما یک تقلید بی‌محتوا است. پس می‌بایست مبارزه‌ای انجام می‌گرفت، مبارزه میان کهنه‌پرستی و سنّت‌گرایی به دور از واقعیات زمانه و این موضوع نیاز به برنامه‌ریزی دقیقی داشت. پس انجمنی تأسیس نمودم و نام انجمن را خروس جنگی گذاردم به این دلیل که هیبت زیبا و رنگین خروس به نقاشی نزدیک است و خودش نیز مظهر جنگ و مبارزه است و شعاری را نیز برای انجمن برگزیدم از فرخی سیستانی و آن شعار این بود: فسانه گشت و کهن شد حدیث اسکندر/ سخن نوآر که نو را حلاوتی است دگر.»
انتشار «خروس‌جنگی» در واقع دریچه تازه‌ای به‌روی هنرمندان گشود كه تا آن زمان شاید كمتر با مولفه‌های آن یا آشنا نبودند، یا آنكه توان بیان آن را نداشتند. او علاوه بر نقدها و تحلیل‌های هنری خود، توانست 28كتاب تحقیقی و هنری تألیف كند و همچنین در باره نقاشان ایران از زمان كمال‌الملك تا پیش از انقلاب اسلامی، كتاب پرباری را منتشر كرد.
استاد ضیاپور در عین حال كه یك نقاش چیره‌دست و متبحر بود، در حوزه زبان و ادبیات بومی، سالها بر روی «واژه‌نامه تطبیقی گیلكی» کار كرد كه از جمله مهم‌ترین كارهایش در حوزه زبان و ادب گیلكی است. این واژه‌نامه بیش از 60هزار واژه گیلكی را در خود جای داده است. همچنین یك نقش قالی با نقشمایه زن و مرد گیلانی و حاشیه جاروی اسپیلی از جمله آثار مشهور مرحوم ضیاپور است. پدر نقاشی مدرن ایران سرانجام در 30 آذر سال 78 بدرود حیات گفت.