فوويسم

سخنرانى جلیل ضياءپور، با عنوان «فوويسم»، انجمن هنرى خروس جنگى، مندرج در مجله «انديشه و هنر»، شماره 3، خرداد سال 1333

گفته شد كه امپرسيونيسم با نحوه‌ی تفكر هنرى و طرز استدلال خاص خود، رآليسم و طرفدارانش را بالاخره طى تحمل و مبارزه‌ی شديد و با تحمل، عقب زد و ابتكار عمليات را به دست گرفت.

رنگ‌ها در جهان امپرسيونيسم جان و زندگى تازه‏اى گرفتند و آزادى و روشنایى بى‏سابقه‏اى پيدا كردند.

رنگ‌هاى مختلف كه نماى نشاط‌آورى داشتند، با تركيبات متنوع خود سبب پيدايش صحنه‏هاى گيرنده‏اى شدند. ذوق‌ها و عوالم خيال‌انگيز مخصوص به خود را نمايانيدند.

صحنه‏هاى سرد، از بس در خاطره‏ها مانده بود همچون يك خواست اجبارى (كه نيازمندى طبيعى به شمار مى‏آيد) اذهان را با حرص و ولع به سوى امپرسيونيسم و روش‌هاى مختلف اين مكتب گروانيد.

امپرسيونيسم ساده (كه نتوراليسم بى‏قيد نسبت به قوانين كلاسيك بايدش ناميد)، در گذر از حد خود به «پوانتيليسم» رسيد. پوانتیليست، رنگ‌هاى مختلفى را با نوك قلم (مانند «پرداز زنى») با رعايت تناسب و اندك دور و نزديكى، پهلوى هم مى‏گذاشت و امپرسيونيست جديد با ميدان وسيع‌ترى رنگ‌ها را پلهوى هم مى‏نشانيد. اگر در امپرسيونيسم ساده، رنگ‌ها در سطوح كوچكى در كنار هم نهاده مى‏شد و رنگ‌هاى متنوع‏ترى به كار گرفته مى‏شد، در امپرسيونيسم جديد تنوع رنگ‌ها شدت چندانى نداشت ولى هر رنگ «از نظر شدت و ضعف» پر رنگ‏تر منتهى در ميدان وسيع‌ترى اعمال مى‏شد. آن چه بيش از همه در اين مكتب مورد توجه واقع شد ( كه بايد گفت از اين مكتب برخاست و انگيزه‌ی گويایى بيشترى شد) مفاهيم رنگ و تأثير ذهنى – روحى آنهاست كه هنرمند در اين مكتب با آن بهتر و روشن‏تر برخورد كرد. ولع دست‏آويز گرفتن و قالب تازه يافتن براى بيان اين منويّات روز، امپرسيونيست‏ها را در راهى پيش برد كه در اين راه به ناچار يك پايه مهم فنّ نقاشى در غفلت ماند و آن «طراحى» بود.

بديهى است كه اين غفلت نه از امپرسيونيسم بود، بلكه دل‌زدگى از طراحى بى‏رمق مكاتب گذشته و توجه به رنگ و مفاهيم و تأثيرات آن در اين مكتب چنان تازه‏كاران را در كاوش رنگ‏يابى مشغول كرد كه طرح را به دست فراموشى سپردند.

رنگ و طرح و تركيب‏بندى، سه عامل اصلى هنر نقاشى هستند. رنگ عامل اول است. طرح در مرحله‌ی دوم به آن قدرت مى‏دهد. تركيب‏بندى در مرحله‌ی سوم به معناى آن قوت مى‏بخشد.

فوويسم Fauvism، به اين فقدان طرح و نقص در امپرسيونيسم توجه كرد. خاصه با روشن شدن افكار عمومى كه اصولاً مبارزه‌ی اجتماعى را پيش مى‏آورد، پى‏ برد كه بايست از تمام عوامل فنى به نفع گويایى بهتر استفاده كند. در اين زمان جنگ افكار و تضاد طبقاتى، پايه گرفتن خشونت‏ها و افكار اشتراكى داراى شدت عمل بود و مى‏بايست آن را با تشديد عوامل فن در نقاشى، بيان كرد. اين است كه امپرسيونيسم جديد خواهى‏ نخواهى (و در واقع روى كشش نياز عمومى) بر روى جاده‌ی تقريباً شوسه‌ی اين مقصود غلتيد و به سوى يك فضاى مناسب و لازم شيوه‌ی تازه (که از خيلى پيش از طريق افكار تند به وجود آمده آمادگى يافته بود) راه يافت و در اين فرصت، فوويسم به وجود آمد. («فوو» به معنى وحشى است) نمايش رنگ‌هاى تند اين مكتب، درست مخالف روحيه‏ها و سيلقه‏هایى بود كه زيبایى را در آرامش و بى‏خيالى و زندگانى آرام مى‏جستند و حساسيت را فقط در حدود ذوق و نفع خود مى‏پذيرفتند. همه چيز اين مكتب براى آنان زنندگى داشت.

امپرسيونيسم هنوز از زندگانى آرام مردمان آرامش‌طلب و بى‏خيالی از زندگانى ديگران، نقش‏ها مى‏بست و رنگ‌هاى خوش‏آيند به كار مى‏برد و از اين راه خاطره‏ها را آسوده نگاه مى‏داشت اما در فوويسم اين رنگ‌ها به كار نرفت بلكه رنگ‌هاى تند و طرح‏هاى ضربه‏ زدن و شلاقى و تركيب‏بندی‌هاى بيرون از ذوق قراردادى به كار گرفته شده و بالطبع خوش‏آيند نبود.

از وجود مفاهيم مقدماتى رنگ‌ها در امپرسيونيسم، به نفع بيان ناراحتى‏ها در فوويسم استفاده شد (چه رنگ‌هاى به اصطلاح نامطبوع كه به كار نرفتند و چه طرح‏هاى به اصطلاح خارج از ظرافت كه به كار نبردند). تيرگى‏ها و زجرها و شكنجه‏هاى روحى و خفقان‏ها بود كه در اين شيوه بازگو مى‏شدند و از اين راه بيان هم دردى مى‏كردند و فريادها بر مى‏آورند.

البته فوويسم مكتبى بود كه در آن رنگ‌ها و طرح‏ها و تركيب‏ها خشن و وحشيانه جلوه‏گرى مى‏كردند. با اين همه، وحشی‌گری‌هايش، آن مكتبى را مى‏نماياند كه با دوباره به كار گرفتن آوردن طرح به صورت تازه‏تر و الهام گرفتن از رنگ‌هاى متنوع مكتب امپرسيونيسم و به كارگرفتن آنها براى مضامين سنگين (و همچنين با درون‏بينى بيشترى نسبت به گذشته براى بيان تندی‌هايش) دنياى بازترى را از نظر گويایى در ميدان ديد هنرمندان گذاشت و راه بيان وسيع‌ترى را به آيندگان آموخت. اين مكتب تا حدود پنجاه سال پيش در اوج قدرت خود بود.